Wat moeten we doen? Wat mogen we hopen? Op weg met een Constitutionele Fiets- en Bezinningsclub

Het is bijna Bevrijdingsdag (5 mei), wanneer ik dit schrijf. Eerst de altijd weer indrukwekkende Dodenherdenking, dan feesten vanwege zo’n tachtig jaar vrijheid. Morgenavond is hier in Middelburg een uitvoering van The Armed Man. A Mass for Peace van de hedendaagse componist Karl Jenkins. In Zeeland kwam het einde aan de Duitse bezetting al een half jaar eerder, na de bloedige Slag om de Schelde en het onder water zetten van een groot deel van Walcheren. In ons huis uit 1927 heeft meer dan een meter water gestaan en af en toe merk je dat nog steeds.

Ik weet niet, lieve lezers, hoe het jullie vergaat, maar de afgelopen twee jaar is de oorlog weer akelig dichtbij gekomen. Eerst de brute overval op Oekraïne en sindsdien een ‘ouderwets’ strijdtoneel, met – naar het schijnt – duizenden doden per week. En vervolgens natuurlijk Gaza, met het schandalige bloedbad op 7 oktober 2023 en vervolgens de lugubere, uiterst wrede en steeds maar doorgaande vernietiging van Gaza en van de levenskansen voor die ruim twee miljoen inwoners. Terwijl de rechters van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag nog braaf zitten te puzzelen onder welke juridische categorie dit valt, kan niemand ontkennen dat dit eenzijdige gebeuren abject, absurd en wanhopig makend is. Het internationale recht en het Internationale Strafhof, waarvan we twintig jaar terug nog zo veel van verwachtten, blijken machteloos. Dat maakt onze kring – de normatief georiënteerde juristen, vaak tevens idealistisch – uiterst gedeprimeerd en ook lijdzaam.

Daar komt de laatste maanden ook nog het offensief bij van Trump en zijn bloedbroeders tegen vrijwel alles wat constitutionele garanties en het rechtsstatelijk stelsel zouden willen en moeten beschermen. Het is een – aangekondigde, maar toch nog onverhoedse – lompe aanval die gevoed wordt door rancune, machtsvertoon en hoogmoed. Ongetwijfeld zal er op den duur in de VS meer verzet en tegenweer komen, maar op dit moment lijkt de oppositie ‘groggy’ en in de war. Ook in Nederland gaat het helemaal niet jofel, met die nauwelijks te temmen Wilders en zijn vrouwelijke trawant die alle politieke problemen denkt op te lossen door het weren en wegzenden van wanhopige asielzoekers.

De vragen boven dit stukje zijn twee van de drie door Immanuel Kant geformuleerde kernvragen van de filosofie. De eerste is: ‘Wat kunnen we weten ?’ We kunnen in ieder geval weten, dat het onbehoorlijk misgaat op het geopolitieke en nationale beleidsdomein. Kunnen wij hiertegen opstaan en moeten we dat ook? Ik denk van wel, maar makkelijk is dat niet. Met Pasen, het feest van de wederopstanding (twee weken terug) viel mij een misschien frivool, maar wel degelijk serieus idee in. Ik leg het even uit.

De huidige juridisch-politieke situatie prikkelt, ja dwingt ons tot zelfbezinning, tot zelfkritiek en het tot zoeken naar nieuwe bronnen voor ons ‘Gemeenschappelijk Zelf’. Dat kan niet individueel, helemaal op je uppie. Het zal ook nodig zijn om de gegroeide praktijk van het constitutionalisme en van de rechtstheorie grondig te toetsen. Voorzetting van de heersende gang van zaken – met verfijnde ‘peer reviewed’ artikelen, de keten van internationale conferenties (‘Write A Paper, See the World’) en het bewerken van dikke handboeken – is zeker niet voldoende. We zullen meer moeten ‘aarden’, proberen de gewone bevolking te raken en maatschappelijke dienstbaarheid voorop moeten stellen (denk ik). Visionaire gaven bezit ik niet en we komen alleen via een diepe gemeenschappelijke dialoog en creatieve communicatie uit de put.

Mijn voorstel is: laten we beginnen met een nieuwe, open Constitutionele Fietsclub, met een mooie naam als ‘De Dageraad der Bevrijding’ of ‘De Bezielde Gemeenschap’. Het zou een echte, ook wel spirituele ‘queeste’ moeten worden en de tochten staan niet alleen open voor deskundologen, maar ook voor gewone, betrokken burgers. Het moet niet alleen om het cerebrale en het intellectualistische steekspel gaan, maar vooral om bredere verfrissing en Verlichting Ook met muziek (Beethoven en ‘Die Ode an die Freude’, Dvoraks Symfonie van de Nieuwe Wereld of  Dylans ‘The Times They Are A-Changing’ of Stings ‘How Fragile We Are’) met poëzie (Leo Vroman en Allen Ginsberg) en wat mij betreft ook met (volks)dansen. Ik heb me laten inspireren door een helaas anoniem gebleven navolger van Rousseau die schreef: ‘Eeuwenlang lag de mensheid in ketenen van onvrijheid en vernedering gevangen. Toen kwam opeens de Fiets!’

De route moeten we nog bepalen maar ik heb wel een idee voor de eerste tocht door de Lage Landen. We zouden kunnen beginnen, midden in Utrecht in de aula van de universiteit, geboorteplaats van onze eerste constitutie, de Unie van Utrecht. Vervolgens  via Goejanverwellesluis (winst van de patriotten, einde van de Oranje-stadhouders) naar Den Haag (niet alleen naar de Tweede Kamer, maar ook naar de tegenoverliggende Gevangenpoort, waar de verlichte republikeinen Johan en Cornelis de Witt werden doodgemarteld). Andere etappeplaatsen zouden kunnen zijn: Den Briel, Veere (trouwplek van Hugo de Groot), Vlissingen (waar de Hollandse Opstand werkelijk begon) en daarna overvaren naar Breskens. Via Brugge naar de Vlaamse Westhoek, strijdtoneel van WO I, waar we in Ieper bij de Menen-poort de dagelijks herinnerings-ceremonie bijwonen. Dan richting Arras/Atrecht (van de Unie van Atrecht) – met nog andere mogelijke tussenstops – om dan met de trein (of voor de doorzetters met de fiets) terug te reizen.

De bedoeling zou zijn een sobere, maar niet bekrompen tocht, met veel uitwisseling, met eenvoudig eten, maar ’s avonds wel een alcoholische versnapering. Niet in luxehotels, maar op de camping of in het heel behulpzame zelfhulp-netwerk van ‘Vrienden op de Fiets’ (ook in Vlaanderen). Muziekinstrumenten (van mondharmonica, via mandoline naar klarinet) mee in de fietstas en ook wat recente heldere en/of hoopgevende boeken, zoals Geert Maks, Wisselwachter. Amerika-Europa 1933-1945 (grandioos en vaak ook geestig, over de Roosevelts en hun ongewone, kettingrokende olieman Harry Hopkins) of Judith Shklars onlangs vertaalde ‘Over onrecht’. We lezen elkaar er uit voor!

Natuurlijk is dit niet de echte of enige uitweg, maar bemoedigend en stimulerend kan zo’n ‘mobiele denktank’ en ‘beweeglijk burgerberaad’ vermoedelijk beslist zijn.

Mooie bevrijdingsdag toegewenst!